پرسش:
به چه دلیل به امام پنجم باقر می‌گویند؟
پاسخ:
امام باقر(علیه السلام)، در طول زندگی خود، به نشر و گسترش حقایق و معارف الهی پرداخت. مشكلات علمی را تشریح نمود. جنبش علمی دامنه‌داری به وجود آورد كه مقدمات تأسیس یك «دانشگاه بزرگ اسلامی» را كه در دوران امامت فرزند گرامی‌اش «امام صادق» به اوج عظمت رسید، پی‌ریزی كرد.
امام پنجم در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنی‌هاشم بود. مقام بزرگ علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود. به‌قدری روایات و احادیث، درزمینهٔ مسائل و احكام اسلامی، تفسیر، تاریخ اسلام و انواع علوم از حضرت به یادگار مانده است كه تا آن روز از هیچ‌یک از فرزندان امام حسن و امام حسین(علیهاالسلام) به‌جا نمانده بود.(۱)
رجال و شخصیت‌های بزرگ علمی آن روز، نیز عده‌ای از یاران پیامبر(صلی الله علیه و اله) كه هنوز در حال حیات بودند، از محضر حضرت استفاده می‌كردند.
«جابر بن یزید جعفی» و «كیسان سجستانی» (از تابعین) و فقهائی مانند: «ابن مبارك»، «زهری»، «اوزاعی»، «ابوحنیفه»، «مالك»، «شافعی»، «زیاد بن منذرنهدی» از آثار علمی او بهره‌مند شده، سخنان حضرت را، بی‌واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده‌اند.
كتب و مؤلفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند طبری، بلاذری، سلامی، خطیب بغدادی، ابونعیم اصفهانی و كتبی مانند موطأ مالك، سنن ابی داود، مسند ابی حنیفه، مسند مروزی، تفسیر نقاش، تفسیر زمخشری و ده¬ها نظیر این¬ها، كه از مهم‌ترین كتب جهان تسنن است، پر از سخنان پرمغز پیشوای پنجم است و همه جا جمله: «قال محمد بن علی» و یا «قال محمد الباقر» به چشم می‌خورد.(۲)
كتب شیعه نیز در زمینه‌های مختلف سرشار از سخنان و احادیث حضرت باقر(علیه السلام) است. هر كس کوچک‌ترین آشنایی با این کتاب‌ها داشته باشد، این معنا را تصدیق می‌كند.
آوازه علوم و دانش‌های امام باقر چنان اقطار اسلامی را پرکرده بود كه لقب «باقرالعلوم» (گشاینده دریچه‌های دانش و شكافنده مشكلات علوم) به خود گرفته بود.
«ابن حجر هیثمی» می‌نویسد:
محمدباقر به‌اندازه‌ای گنج‌های پنهان معارف و دانش‌ها را آشكار ساخته، حقایق احكام و حکمت‌ها و لطایف دانش‌ها را بیان نموده كه جز بر عناصر بی‌بصیرت یا بدسیرت پوشیده نیست. از همین‌جاست كه وی را شكافنده و جامع علوم و برافرازندِ پرچم دانش خوانده‌اند.(۳)
«عبدالله بن عطا» كه یكی از شخصیت‌های برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام بود، می‌گوید: هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعی به‌اندازه محفل محمد بن علی(ع) ازنظر علمی حقیر و كوچك ندیدم. من «حكم بن عتیبه» را كه در علم و فقه مشهور آفاق بود، دیدم كه در خدمت محمدباقر مانند كودكی در برابر استاد عالی‌مقام، زانوی ادب بر زمین زده شیفته و مجذوب كلام و شخصیت او گردیده بود.(۴)
آثار درخشان علمی پیشوای پنجم و شاگردان برجسته‌ای كه مكتب بزرگ وی تحویل جامعه اسلامی داد، پیشگویی پیامبر اسلام(صلی الله علیه و اله) را عینیت بخشد. راوی این پیشگویی «جابر بن عبدالله انصاری» شخصیت معروف صدر اسلام است.
جابر كه یكی از یاران بزرگ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و اله) و از علاقه‌مندان خاص خاندان نبوت است، می‌گوید: روزی پیامبر به من فرمود: «بعد از من شخصی از خاندان مرا خواهی دید كه اسمش اسم من و قیافه‌اش شبیه قیافه من خواهد بود. او درهای دانش را به روی مردم خواهد گشود.
پیامبر هنگامی‌که پیشگویی را فرمود كه هنوز حضرت باقر(علیه السلام) چشم به جهان نگشوده بود.
سال‌ها از این جریان گذشت، زمان پیشوای چهارم رسید. روزی جابر از كوچه‌های مدینه عبور می‌كرد، چشمش به حضرت باقر افتاد. وقتی دقت كرد، دید نشانه‌هایی كه پیامبر فرموده بود، در او هست.
پرسید: اسم تو چیست؟
گفت: محمد بن علی بن الحسین.
جابر بوسه بر پیشانی او زد و گفت: جدت پیامبر به‌وسیله من به تو سلام رساند!
جابر از آن تاریخ، به‌پاس احترام پیامبر و به نشانه عظمت امام باقر(علیه السلام) هرروز دو بار به دیدار حضرت می‌رفت، او در مسجد پیامبر میان انبوه جمعیت می‌نشست. در پاسخ بعضی از مغرضان كه از كار وی خرده‌گیری می‌كردند، پیشگویی پیامبر اسلام را نقل می‌كرد.(۵)
بر این اساس و با توجه به پیشگوئی پیامبر(صلی الله علیه و اله) حضرت ملقب به باقر گشت.
پی‌نوشت‌ها:
۱. ارشاد مفید، ص۲۶۱، قم، منشورات مكتبه بصیرتی.
۲. مناقب آل ابی طالب، ج۴، ۱۶۵، ابن شهرآشوب، قم انتشارات علامه.
۳. الصواعق المحرقه، ص۲۰۱، قاهره، مكتبه القاهره،۱۳۸۵ ه ق.
۴. تذ كره الخواص، ص۳۳۷، سبط بن الجوزی، نجف، منشورات المطبعه الحیدریه،۱۳۸۳ ه ق.
۵. بحارالانوار، ج۴۶ ص۲۲۶، تهران، مكتبه الاسلامیه، ۱۳۹۴ ه ق، چاپ دوم.