پرسش:
آیا مسلمانان در طی تاریخ، بر روی قبرها بنا می‌ساختند؟
پاسخ:
سیره مسلمانان در طول سالها تا روزی كه وهابیان بر حرمین شریفین مسلط شدند بر این بود كه گنبد و بارگاه پیامبران و اولیای الهی و وابستگان آنها را تعمیر و مرمت كنند و یا روی قبور آنان گنبد و سایهبانی بسازند. ما در ذیل چند متن تاریخی حاکی از این مساله را نقل می‌کنیم:
۱- مسعودی در كتاب خود قبور امامان را در قبرستان بقیع چنین توصیف میكند: روی قبر آنان سنگی است كه بر آن نوشته شده است: به نام خدای رحمن و رحیم، سپاس خدای را كه امتها را نابود و مردگان را زنده میكند. این قبر فاطمه بنت پیامبر، سرور زنان جهان، و قبر حسن بن علی بن ابی طالب و قبر علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب و قبر محمد بن علی و قبر جعفر بن محمد است[۱] مسعودی از مورخان قرن چهارم است. سلفی‌های متعصب، این قرن و قرنهای پیش از آن را به عنوان بهترین قرون تاریخ اسلام یاد می‌كنند و اعمال رایج در میان مسلمانان آن زمان را نشانه مشروعیت آنها می‌دانند. متأسفانه این سنگ بزرگ كه مسعودی از آن یاد كرده است، در اثر سلطه وهابیان، زیر خروارها خاك پنهان گشته است.
۲- ابن جبیر (جهانگردان معروف قرن ششم)، مشاهد انبیا و صالحان و ائمه اهل بیت علیهم السلام را در مصر، مكه معظمه، مدینه منوره، عراق و شام مشاهده كرده و خصوصیات هریك را در سفرنامه خود به تفصیل آورده است. از آنچه كه وی در سفرنامه مشهور خود نقل میكند به دست می‌آید كه: تاریخ ساختن بناهای عظیم بر قبر امامان و اولیا و شهیدان، به عصر صحابه و تابعان بازمی گردد و در آن روزگار، مسلمانان به انگیزه اظهار ارادت و مودت به رهبران و بزرگان دینی، دست به ساختن قبه و بارگاه زده‌اند و احدی از صحابه و تابعان نیز این عمل را با اصل توحید مغایر نشمرده است. ما گزیده‌ای از گزارش وی درباره آثار و ابنیه اسلامی را در زیر می‌آوریم.
وی می‌گوید: از مشاهد عظیم در قاهره، رأس الحسین است. محل دفن سر آن حضرت، با ضریحی از نقره پوشانده شده و بنای عظیمی كه زبان از وصف، و خرد از درك آن عاجز است بر روی آن قرار دارد و بر دیوارِ مقام، سنگ بسیار شفاف و برّاقی است كه بهسان آیینه‌های هندی حالت صیقلی دارد و تصویر اشیایی را كه در برابر آن قرار گیرد نشان می‌دهد. من زائران رأس الحسین را مشاهده كردم. آنان با ازدحام عجیبی رو به قبر آورده چشم بر آن می‌دوختند و پیوسته با پارچه روی ضریح تبرك می‌كردند.
«ابن جبیر» از محلی به نام «قرافه» در مصر یاد كرده و آن را از عجایب جهان می‌شمارد. به گفته او بسیاری از پیامبران و نزدیكان پیامبر و صحابه و تابعان و عالمان و زاهدان را در آن جا به خاك سپرده‌اند. فرزند «صالح» پیامبر و «روبیل» فرزند یعقوب بن اسحاق و آسیه- همسر فرعون- در آن جا مدفون‌اند و از خاندان رسالت نیز قبر دو تن از فرزندان جعفر بن محمد الصادق علیه‌السلام... و نیز قبر قاسم بن محمد بن جعفر الصادق و قبر فرزندش، عبداللَّه بن قاسم و فرزند او، یحیی بن قاسم و همچنین مزار علی بن عبداللَّه بن قاسم و برادر وی، یحیی ابن عبداللَّه در آن جاست.
ابن جبیر از آرامگاه صحابه و تابعان و نیز امام شافعی و عظمت حرم او و وسعت مكانش سخن می‌گوید و یادآور می‌شود كه صلاح الدین ایوبی هزینه برپایی مراسم در حرم شافعی را می‌پردازد. نیز وی از وجود ابنیه‌ای در مكه و قبه‌هایی بر فراز قبور خبر می‌دهد كه ذكر آن به طول می‌انجامد: مانند مولد النبی صلی الله علیه و آله، مولد الزهرا علیها السلام و دارالخیزران (محل عبادت سرّی پیامبر صلی الله علیه و آله). و نیز از مشاهد رفیع صحابه و تابعان مدینه نام برده و در ضمن آن به روضه عباس و حسن بن علی اشاره میكند كه بنای مرتفعی دارند و سپس به ذكر خصوصیات ضریح آنها می‌پردازد. و...[۲]
محمد بن محمود معروف به «ابن النّجّار» (۶۴۳- ۵۷۸ ه. ق).، جهانگرد معروف مسلمان در كتاب «اخبار مدینة الرسول» می‌نویسد: گنبد بسیار بلندی كه از قدمت خاصی برخوردار است در اولِ بقیع موجود است كه دو در دارد. هر روز یكی از آنها برای زیارت باز می‌شود.
۴- ابن حجاج بغدادی (۳۹۲- ۲۶۲ ه. ق). از شعرای بزرگ عراق می‌باشد كه در قصیده‌ای به مدح امیرمؤمنان علیه‌السلام پرداخته و در حرم آن حضرت در محضر جمعی ایراد كرده است. در آغاز قصیده می‌گوید:
یا صاحب القبّة البیضاء فی النجف من زار قبرك و استشفی لدیك شُفِی
«ای صاحب گنبد سپید و روشن در سرزمین نجف! هركس قبر تو را زیارت كند و نزد تو (از خدا) شفا بطلبد خدا او را شفا خواهد داد»
این بیت حاكی از آن است كه در اواخر قرن چهارم، قبر امیر مؤمنان علیه‌السلام دارای قبّه و بارگاهی بوده است.
پی نوشت:
[۱]. مسعودی، مروج الذهب، ج ۲،(ص) ۲۸۸.
[۲]. رک: سفرنامه ابن جبیر.
موضوع: