پرسش: آیا بدگویی در غیابِ کسی که کاری را به‌طورِ علنی در یک مکان عمومی انجام میدهد غیبت محسوب میشود؟ مثلاً بدگویی از کارهای استادی که در کلاس خود در حضور دانشجوها آن کار را انجام میدهد، غیبت محسوب میشود؟ یا بدگویی دانش‌آموزها از رفتارِ معلم‌شان؟
پاسخ: غیبت دارای شرایطی است که بدون آنها تحقق پیدا نمی کند. به طور کلی غیبت در مورد یک امر مستور و مخفی قابل تحقق است. یعنی شنونده غیبت قبل از شنیدن غیبت در جریان گناه و یا عیب غیبت شونده نبوده است و با غیبت به گناه و خطای غیبت شونده پی می برد.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
«الْغِيبَةُ أَنْ تَقُولَ فِي أَخِيكَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ أَمَّا الْأَمْرُ الظَّاهِرُ فِيهِ مِثْلُ الْحِدَّةِ وَ الْعَجَلَةِ فَلَا وَ الْبُهْتَانُ أَنْ تَقُولَ فِيهِ مَا لَيْسَ فِيه؛ غیبت این است که بگویی درباره برادرت آنچه را خداوند بر او پوشیده داشته. اما امر ظاهر مثل زودخشم بودن و عجول بودن غیبت نیست. و تهمت یعنی اینکه بگویی درباره او آنچه در او نیست».(1)
امام کاظم (علیه السلام) می فرمایند:
«مَنْ ذَكَرَ رَجُلًا مِنْ خَلْفِهِ بِمَا هُوَ فِيهِ مِمَّا عَرَفَهُ النَّاسُ لَمْ يَغْتَبْهُ وَ مَنْ ذَكَرَهُ مِنْ خَلْفِهِ بِمَا هُوَ فِيهِ مِمَّا لَا يَعْرِفُهُ النَّاسُ اغْتَابَهُ وَ مَنْ ذَكَرَهُ بِمَا لَيْسَ فِيهِ فَقَدْ بَهَتَهُ؛ هر كه پشت سر دیگری حرفی بزند كه در اوست و مردم نیز ميدانند كه آن چيز در اوست غيبت او را نكرده و هر كه پشت سر كسى چيزى را گويد كه در اوست ولى مردم نمی دانند غيبتش را کرده است. هر كه پشت سر كسى چيزى گويد كه در او نيست به او تهمت زده است.»(2)
از این روایت میتوان استفاده کرد اگر عیب فرد در میان افرادی بازگو شود که نسبت به آن واقف نبودند غیبت محسوب میشود.
بنابراین صحبت کردن درباره عیوب استاد در میان دانش آموزانی که همگی به آن عیوب واقف هستند غیبت محسوب نمی شود. اما در عین حال چند نکته باید در نظر گرفت شود:
چنین گفتگوهایی به شدت مستعد غیبت و تهمت است. چراکه وقتی باب گفتگو از عیوب یک فرد باز می شود تلاش میشود شاهد و مصداق جدیدی از آن عیب بیان شود یا به راحتی در مورد عیب آن فرد مبالغه و اغراق میشود که همگی از مصادق غیبت و تهمت است.
به طور کلی چنین کاری حتی اگر غیبت هم محسوب نشود مصداق بدگویی و عیب جوئی است که مورد نهی و مذمت قرار دارد.
حق استادی حق بزرگی بر عهده شاگردان قرار میدهد و مرور عیوب استاد با رعایت این حق در تعارض است.
پی نوشت ها:
1. کلینی، محمد بن یعقوب(329 ق)الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج2، ص358.
2. همان، ج2، ص358.