پرسش:
اگر معتقد باشیم خداوند موجودی غیر مادی هست، آیا برای تصرف در عالم ماده حتما باید واسطه هایی وجود داشته باشند؟ آیا خدا می تواند مستقیما بدون وجود واسطه هم در عالم مادی تصرف کند؟
پاسخ:
تصرف خداوند در عالم ماده بدون بهره گیری از واسطه ها محال نیست، اما خود خداوند از چنین کاری ابا دارد، محقق لاهیجی در گوهر مراد چنین می فرماید: «چون حدوث امور مذكوره محتاج به تحريك مادّه و تصرّف در طبايع است و مباشرت تحريك و تصرّف مذكور لايق به جناب مقدس كبريا نه؛ لهذا محقّقين احداث امور مذكوره را بىواسطه نسبت به جلال كبريائى ندهند و حدوث اين امور را نيز چون ساير حوادث مستند به وسايط سازند(1)
همچنین شهید مطهری می فرمایند: «علوّ ذات اقدس احديّت ابا دارد كه يك فعل طبيعى بلا واسطه و خارج از نظام از او صادر گردد(2)
بنابراین چنین تصرفی محال نیست، به همین خاطر امام صادق(علیه السلام) از ابا داشتن خداوند از فعل مستقیم و بدون اسباب میانی سخن می گویند نه از محال بودن، آنجا که می فرمایند: «أَبَى اللَّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِأَسْبَابٍ فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيْءٍ سَبَبا»؛ خداوند ابا دارد از اینکه اشیاء را جز از طریق اسباب جاری سازد، پس برای هر چیزی سببی قرار داد.(3)
نکته دیگری که لازم است بیان شود این است که علی رغم وجود این اسباب و وسائط فاعل حقیقی فقط خداست، تمام این واسطه ها فقط زمینه ساز، و بستر ساز هستند، اینطور نیست که فاعلی در عرض خداوند محسوب شوند، در حقیقت یک فاعل حقیقی که «وجود» و «هستی» إعطا می کند وجود ندارد و آن خداوند متعال است.(4)
پی نوشت ها:
- فیاض لاهیجی، گوهر مراد، نشر سايه، تهران، چاپ اول، 1383، ص334
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، نشر صدرا، تهران، ج3، ص304
- کلینی، محمد، الکافی، نشر الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407ق، ج1، ص183
- ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، دار احياء التراث، بیروت، چاپ سوم، 1981، ج1، ص85.
- http://askdin.com/comment/1036562#comment-1036562