پرسش:
برای تمام اعمال مستحبی و مکروه، چه کتاب و منبعی معرفی می کنید؟ هم چنین چه اعمالی موجب بالا رفتن درجه اموات تازه فوت شده و نیز سبب می شود به خواب بیایند؟
پاسخ:
در زمینه شناخت و معرفی اعمال مستحبی و مکروه، چند کتاب خدمتتان ارائه می شود:
«مفاتیح الحیاة»، آیت الله جوادی آملی
«حلیه المتقین»، علامه مجلسی(ره)
«آداب و سنن» که ترجمه جلد 73 «بحارالانوار» مرحوم مجلسی است و توسط محمد باقر کمره ای به فارسی ترجمه شده است.
«الآداب الدينية للخزانة المعينية»، طبرسى(ره)، که توسط احمد عابدی به فارسی ترجمه شده است.
«سنن النبى صلى الله عليه و آله»، علامه طباطبایی(ره)، که توسط محمد هادی فقهى به فارسی ترجمه شده است.
«مفاتیح الجنان»، شیخ عباس قمی(ره)
«مفاتیح نوین»، آیت الله مکارم شیرازی
برای بالا رفتن رتبه و درجه اموات تازه فوت شده نیز باید گفت:
در قدم اول، ادای واجباتی که بر عهده آن ها بوده و انجام نداده و یا فرصت انجامش را نداشته اند، مثل نماز قضا، روزه قضا، قرض و بدهی، و...؛ به نیابت از آن ها عمل عبادی انجام دادن مثل، نماز نیابتی، روزه نیابتی، حج نیابتی، زیارت نیابتی، و...؛ هم چنین صدقه دادن، قرآن خواندن، خواندن ادعیه و اذکار، خیرات کردن، غذا دادن، و...؛ و نیز به نیابت آن ها کار نیک و صالح انجام دادن، مثلا کمک به دیگران، کمک به نیازمندان، انجام کار خیر و...؛ همه این ها در احوال ایشان تأثیر زیادی دارد و باعث آرامش روح ایشان و علو درجاتشان می شود.
به این روایات توجه فرمایید:
«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَهْدُوا لِمَوْتَاكُمْ فَقُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هَدِيَّةُ الْأَمْوَاتِ قَالَ الصَّدَقَةُ وَ الدُّعَاءُ»؛ رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمودند: براى مردگان خود هدیه بفرستید! گفتند: هدیه براى آنان چیست؟ فرمود: صدقه و دعا.(1)
«قَالَ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ أَرْوَاحَ الْمُؤْمِنِينَ تَأْتِي كُلَّ جُمُعَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا بِحِذَاءِ دُورِهِمْ وَ بُيُوتِهِمْ يُنَادِي كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ بِصَوْتٍ حَزِينٍ بَاكِينَ يَا أَهْلِي وَ يَا وُلْدِي وَ يَا أَبِي وَ يَا أُمِّي وَ أَقْرِبَائِي اعْطِفُوا عَلَيْنَا يَرْحَمْكُمُ اللَّهُ بِالَّذِي كَانَ فِي أَيْدِينَا وَ الْوَيْلُ وَ الْحِسَابُ عَلَيْنَا وَ الْمَنْفَعَةُ لِغَيْرِنَا وَ يُنَادِي كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ إِلَى أَقْرِبَائِهِ اعْطِفُوا عَلَيْنَا بِدِرْهَمٍ أَوْ بِرَغِيفٍ أَوْ بِكِسْوَةٍ يَكْسُوكُمُ اللَّهُ مِنْ لِبَاسِ الْجَنَّة»؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمودند: ارواح مؤمنان هر جمعه، به آسمان دنیا در برابر خانه ها و منزل هاى خود مى آیند و با صداى غمناکى ندا مى دهند که اى خانواده ما، اى فرزندان ما و اى پدر و مادر و خویشان ما! به ما مهربانى کنید؛ از اموالى که در دست ما بود (و اکنون در اختیار شماست) با دادن درهمى و قرص نانى و جامه اى نسبت به ما ترحم آورید، که خداوند شما را از جامه بهشت بپوشاند.(2)
«عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: مَا تُصُدِّقَتْ لِمَيِّتٍ فَيَأْخُذُهَا مَلَكٌ فِي طَبَقٍ مِنْ نُورٍ سَاطِعٍ ضَوْؤُهَا يَبْلُغُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ثُمَّ يَقُومُ عَلَى شَفِيرِ الْخَنْدَقِ فَيُنَادِي السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ الْقُبُورِ أَهْلُكُمْ أَهْدَى إِلَيْكُمْ بِهَذِهِ الْهَدِيَّةِ فَيَأْخُذُهَا وَ يَدْخُلُ بِهَا فِي قَبْرِهِ تُوَسَّعُ عَلَيْهِ مَضَاجِعُهُ»؛ حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر صدقه اى که براى میت داده مى شود، فرشته اى آن را به مانند طبقى از نور مى گیرد و به کنار قبر مى آورد و مى گوید: «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا اَهْلَ الْقُبُورِ» این هدیه را خانواده شما براى شما فرستاده اند. آن گاه آن میت این هدیه را تحویل مى گیرد و وارد قبرش مى کند که همین سبب فراخى قبرش (و آسایش و آسودگى او) مى گردد.(3)
«أَنَّ رَجُلًا قَالَ قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ بَقِيَ مِنَ الْبِرِّ بَعْدَ مَوْتِ الْأَبَوَيْنِ شَيْءٌ قَالَ نَعَمْ الصَّلَاةُ عَلَيْهِمَا وَ الِاسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَ الْوَفَاءُ بِعَهْدِهِمَا وَ إِكْرَامُ صَدِيقِهِمَا وَ صِلَةُ رَحِمِهِمَا»؛ مردی به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: آیا چیزی از نیکی نمودن در حق والدین باقی می ماند که لازم باشد- پس از مرگ آن ها- آن را به جای آورد؟! حضرت فرمودند: بله؛ نماز خواندن از طرف آن ها، و استغفار نمودن برای آن ها، و وفا نمودن به عهد آن ها، تکریم و بزرگداشت دوستان آن ها و صله رحم نمودن با خویشان آن ها.(4)
اما در باره خواب دیدن اموات باید گفت:
در کتب ادعیه، برای این که پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یا یکی از امامان (علیهم السلام) و حتی برای این که پدر و مادر و... که از دنیا رفته اند را در خواب بینیم، این دستورالعمل داده شده است:
«مَنْ أَرَادَ رُؤْيَةَ أَحَدٍ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام) أَوِ النَّاسِ أَوِ الْوَالِدَيْنِ فِي نَوْمِهِ فَلْيَقْرَأِ وَ الشَّمْسِ وَ اللَّيْلِ وَ الْقَدْرَ وَ الْجَحْدَ وَ الْإِخْلَاصَ وَ الْمُعَوِّذَتَيْنِ ثُمَّ يَقْرَأُ الْإِخْلَاصَ مِائَةَ مَرَّةٍ وَ يُصَلِّي عَلَى النَّبِيِّ وَ آلِهِ مِائَةً وَ يَنَامُ عَلَى الْجَانِبِ الْأَيْمَنِ عَلَى وُضُوئِهِ فَإِنَّهُ يَرَى مَنْ يُرِيدُهُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ يُكَلِّمُهُمُ بِمَا يُرِيدُ مِنْ سُؤَالٍ وَ جَوَابٍ»؛ هر کس بخواهد یکی از پیامبران و امامان (علیهم السلام) یا یکی از مردمان یا والدین خود را در خواب ببیند، سوره های «شمس» و «لیل» و «قدر» و «کافرون» و «توحید» و «ناس» و «فلق» را بخواند سپس سوره «توحید» (قل هو الله احد) را صد مرتبه بخواند، سپس صد مرتبه صلوات بفرستد و با وضو و به پهلوی راست بخوابد، خواهد دید هر که را اراده کرده و با او گفتگو خواهد کرد انشاء اللَّه.(5)
ایشان می گوید در نسخه دیگری دیدم که این عمل را هفت شب انجام دهد و قبل از آن، این دعا را بخواند:
«اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَيُّ الَّذِي لَا يُوصَفُ، وَ الْإِيمَانُ يُعْرَفُ مِنْهُ، مِنْكَ بَدَتِ الْأَشْيَاءُ، وَ إِلَيْكَ تَعُود،ُ فَمَا أَقْبَلَ مِنْهَا كُنْتَ مَلْجَأَهُ وَ مَنْجَاهُ، وَ مَا أَدْبَرَ مِنْهَا لَمْ يَكُنْ لَهُ مَلْجَأٌ، وَ لَا مَنْجَى مِنْكَ إِلَّا إِلَيْكَ، وَ أَسْأَلُكَ بِلَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، وَ أَسْأَلُكَ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، وَ بِحَقِّ حَبِيبِكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ سَيِّدِ النَّبِيِّينَ، وَ بِحَقِّ عَلِيٍّ خَيْرِ الْوَصِيِّينَ، وَ بِحَقِّ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ، وَ بِحَقِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ الَّذِينَ جَعَلْتَهُمَا سَيِّدَيْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ السَّلَام،ُ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ تُرِيَنِي مَيِّتِي فِي الْحَالِ الَّتِي هُوَ فِيهَا»(6)
نکته:
اگر کسی بخواهد خواب خوب ببینید و یا از خواب آشفته به دور باشد و یا حتی همین خوابیدن او، برای او ثواب محسوب شود، می تواند آداب خواب و مستحبات قبل از خواب را انجام دهد. در این زمینه در کتبی مانند «حلیه المتقین» علامه مجلسی(ره) برخی آداب و روایات، بیان شده اند.
در ضمن، مراقبت از بیداری ها، یاد و ذکر خداوند، پرهیز از گناه و لهو، دوری از کارهای لغو و بیهوده، حالات قبل از خواب و...، در این زمینه مؤثر است.
پی نوشت ها:
1. نوری، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، محقق/مصحح: مؤسسة آل البيت (عليهم السلام)، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام ـ قم، 1408 ق، چاپ اول، ج 2، ص 484، ح 23.
2. همان، ح 24.
3. همان، ج 2، ص 115، ح 11.
4. همان، ح 9.
5. كفعمى، المصباح للكفعمي(جنة الأمان الواقية)، ناشر: دار الرضي(زاهدي) ـ قم، چاپ 1405ق، چاپ دوم، ص 48 و 49.
6. همان، ص 49.