سؤال:
چرا حضرت معصومه (علیها السلام) تا آخر عمر، مجرد زندگی کرد؟
پاسخ:
در عدم ازدواج حضرت معصومه (سلام الله علیها) احتمالات مختلفی ذکر شده که یکی همان عدم کفو است، اما این احتمال همان طور که شما فرمودید نمی تواند صحیح باشد زیرا لازمه اش عدم ازدواج حضرت زینب (سلام الله علیها) و بعضی دیگر دختران ائمه اطهار (علیهم السلام) می باشد.
احتمال دیگر این است که خود حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام ) به دخترانش وصیت کرده تا ازدواج نکنند! ابن واضح یعقوبی طرفدار این نظریه است.
سخن او در این باب چنین است:
موسی بن جعفر (علیه اسلام ) در مورد دختران ایشان
متن وصیت حضرت موسی بن جعفر
ابراهیم بن عبدالله از موسی بن جعفر (علیه السلام) نقل کرده که آن حضرت جمعی را مانند اسحاق بن جعفر، ابراهیم بن محمد و جعفر بن صالح و ... را بر وصیت خود شاهد گرفت و فرمود: «اُشْهِدُ هُمْ اَنّ هَذِهِ وَصِیَّتی ... اَوصَیْتُ بها اِلی عَلَیٍٍّ اِبْنی ... و اِنْ اَرادَ رَجَلٌ مِنْهَم اَنْ یُزَوِّجَ أختَهُ فَلَیْسَ لَهُ اَنْ یُزَوِّجَها الاّ بِاِذْنِهِ وَ اَمْرِهِ ... وَ لا یُزَوِّجَ بَناتی اَحَدٌ مِنْ اِخْوتِهِنَّ وَ مِنْ اُمّهاتِهِنَّ وَ لا سُلْطانٌ وَ لا عَمِلَ لَهُنّ اِلاّ بِرأیِهِ وَ مَشْوَرتهِ ، فَاِنْ فَعْلُوا ذلِکَ فَقَدْ خالَفُوا الله تَعالی وَ رَسُولَهُ (ص) وَ حادُّوهُ فی مُلْکِهِ وَ هُوَ اَعْرَفُ بِمنالحِ قَوْمِهِ اِنْ اَرادَ اَنْ یَزَوِّجَ زَوَّجَ، وَ اِنْ اَرادَ اَنْ یَتْرَکَ تَرَکَ...»؛ شاهد می گیرم آن ها را که این وصیّت من است که به فرزندم علی وصیت کرده ام... (از جمله وصیتم این است) اگر مردی از شما خواست خواهرش را شوهر دهد، این حق را ندارد، مگر با اجازه و فرمان او (علی) و نه دختران من (حق دارند) که یکی از خواهران خود را شوهر دهند و یا مادران آن ها و نه سلطانی، و نه کاری برای آنها انجام دهد، مگر این که با نظر و مشورت او (علی) باشد.
اگر بدون اجازه او به چنین کاری اقدام کنند، به راستی با خدا و رسولش مخالفت و در سلطنت او منازعه کرده اند و او (حضرت رضا) به مصالح قومش در امر ازدواج آگاه تر است. اگر خواست به کسی شوهر دهد، شوهر می دهد و اگر خواست رد کند، رد می کند.
در این وصیت نامه، حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) با صراحت به فرزندان اعلام می دارد که حجّت خدا بعد از او علی بن موسی (علیه السلام) است و خواهران باید در هر کاری از جمله مسئله ازدواج از او اطاعت کنند و هر فردی را که علی بن موسی مناسب دید، آنان با او ازدواج کنند؛ چرا که آن حضرت به مسائل ازدواج آگاه تر و به وضعیت بستگان آشنایان آشناتر است. در این جا هرگز سخن از ترک ازدواج دختران موسی بن جعفر و خواهران حضرت رضا (علیه السلام) نیست؛ سخن در این است که بر ازدواج آنان حضرت رضا (علیه السلام) باید نظارت داشته باشد.
اما به نظر می رسد مسئله اصلی سیاسی است چرا که اختناق در زمان هارون الرشید و وجود خفقان در آن دوران، چنان شدید بود که حتی کسی جرئت نداشت برای پرسیدن مسائل شرعی به در خانه موسی بن جعفر (علیه السلام) مراجعه کند، تا چه رسد به این که به عنوان داماد آن حضرت رفت و آمد دائمی با خانواده موسی بن جعفر (علیه السلام) داشته باشد؛ چرا که همین ارتباط نسبی زمینه ای را فراهم می ساخت تا هارون به اذیت و آزار او بپردازد.
اوضاع زمان هارون نشان می دهد که ارتباط موسی بن جعفر (علیه السلام) کنترل می شد و از طرفی زندانی شدن امام نیز، انگیزه خواستگاری از دختران آن حضرت را کاهش می داد. بعد از شهات امام وحشت بیشتری بر مردم حاکم شد و حضرت رضا (علیه السلام) نیز تحت نظر قرار گرفت.
بنا بر این به احتمال زیاد راز عدم ازدواج حضرت معصومه و خواهران او را نه در وصیت پدر باید جستجو کرد و نه در نبود همسر متناسب و هم کفو، علت آن، وجود اختناق شدید هارونی و مأمونی بود که باعث شد احدی جرئت نکند به راحتی به خانه موسی بن جعفر و بعد از او فرزندش رفت و آمد داشته باشد و داماد آن خانواده گردد. از طرف دیگر، زندانی شدن حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) و سرانجام شهادت او، و احضار شدن حضرت رضا (علیه السلام)به خراسان و دور افتادن از خواهران، مزید بر این علت بود.
منابع:
(1) حیات حضرت معصومه قم، سید حیدر مهدی، 1983، حیدرآباد، ص 100